Khi nói đến vấn đề sinh sản, có nhiều thuật ngữ được sử dụng để mô tả những gì được tiết ra từ dương vật khi cương cứng, chẳng hạn như tinh dịch, tinh trùng, nước xuất tinh, chất xuất tinh, dịch xuất tinh… Mặc dù một số thuật ngữ này có thể được sử dụng thay thế cho nhau, nhưng chúng không hoàn toàn giống nhau.

Tinh trùng là tế bào sinh sản (tinh dục) của nam giới. Từ ‘tinh trùng’ có thể dùng để chỉ một tế bào tinh trùng (spermatozoon) hoặc nhiều tế bào tinh trùng (spermatozoa). Tinh trùng là những tế bào nhỏ với thân hình oval và đuôi dài, đo chỉ 1/20 mm chiều dài và có thể được nhìn thấy bằng kính hiển vi.

Tinh trùng được sản xuất ở hai tinh hoàn (tinh nang). Tinh hoàn là tuyến nằm trong bìu da (túi da dưới nơi dương vật gắn vào cơ thể). Tinh hoàn bắt đầu sản xuất tinh trùng ở tuổi dậy thì, sau đó tiếp tục sản xuất trong suốt cuộc đời, bắt đầu giảm dần từ khoảng tuổi 40. Mỗi ngày, tinh hoàn sản xuất khoảng 200 triệu tinh trùng.

Để phát triển, tinh trùng cần một phạm vi nhiệt độ từ 34-35 độ C, thấp hơn nhiệt độ cơ thể thông thường (thường từ 36 đến 37 độ C). Đó là lý do tại sao tinh hoàn nằm trong bìu da mát mẻ hơn thay vì ở trong bụng hoặc xương chậu.

Mỗi tinh trùng mang các nhiễm sắc thể, được cấu thành từ DNA và gen. Khi một tế bào tinh trùng thụ tinh với một tế bào sinh sản nữ (noãn hoặc trứng), thông tin di truyền của tinh trùng và noãn kết hợp với nhau để hình thành một phôi.

Tinh dịch là hỗn hợp của tinh trùng và dịch xuất tinh với nhau. Từ tiếng Latin ‘semen’ có nghĩa là ‘hạt giống’ từ ‘serere’, ‘gieo hạt’. Tinh dịch chỉ tồn tại bên ngoài cơ thể vì tinh trùng và dịch xuất tinh chỉ kết hợp tại thời điểm xuất tinh.

Dịch xuất tinh được tạo ra trong các tuyến sinh dục. Đó là các túi tinh và tuyến tiền liệt, nằm ngay sau và dưới bàng quang. Túi tinh sản xuất một chất đặc, dạng gel. Nó làm đông đặc tinh trùng ngay sau khi xuất tinh và cung cấp năng lượng (fructose) cho tinh trùng để tồn tại trong hành trình.

Chất lỏng này có tính kiềm – ngược lại với tính axit – bảo vệ tinh trùng trong môi trường âm đạo axit. Tuyến tiền liệt tiết ra một chất lỏng loãng, màu trắng sữa với các axit làm loãng tinh dịch. Điều này giúp tinh trùng tách ra khỏi cục đặc ban đầu để chúng có thể đi qua cổ tử cung và tử cung đến ống dẫn trứng.

Tuyến tiền liệt cũng cung cấp kẽm, điều cần thiết cho sự sống của tinh trùng. Khi xuất tinh, chất lỏng và tinh trùng được tiết vào niệu đạo, ống hẹp chạy qua dương vật và cũng vận chuyển nước tiểu. Tại thời điểm này, chúng kết hợp thành tinh dịch.

Tinh dịch bao gồm khoảng 10% tinh trùng và 90% chất lỏng từ túi tinh và tuyến tiền liệt. Khi xuất tinh thường sản xuất từ 1,5 đến 5 ml tinh dịch, và mỗi ml chứa từ 15 đến 200 triệu tinh trùng.

Nếu tinh dịch được xuất vào âm đạo, tinh trùng phải đi khoảng 15 cm để đến ống dẫn trứng, nơi thường xuyên thụ tinh. Những tinh trùng nhanh nhất và khỏe mạnh nhất đi qua quãng đường này – khoảng 3.000 lần chiều dài cơ thể – chỉ trong 30 phút.

Đối với một người có chiều cao trung bình, điều này tương đương với việc bơi khoảng 5 km trong nửa giờ. Điều đó có nghĩa là tinh trùng có thể bôi nhanh gấp đôi kỷ lục thế giới hiện tại cho một cuộc đua bơi 5 km trong nước mở.

Một dương vật cương cứng và kích thích có thể tiết ra tới 4 ml chất xuất tinh (pre-ejaculate), hoàn toàn khác với tinh dịch. Chất xuất tinh được sản xuất bởi các tuyến khác – tuyến bulbourethral nhỏ nằm ngay dưới tuyến tiền liệt. Đó là một chất lỏng dạng nhầy giúp bôi trơn và rửa trôi niệu đạo trong dương vật.

Về mặt lý thuyết, chất xuất tinh không chứa tinh trùng. Tuy nhiên, một nghiên cứu nhỏ đã phát hiện ra rằng chất xuất tinh của khoảng 40% đàn ông được nghiên cứu có chứa tinh trùng, mặc dù với số lượng rất nhỏ.

Nguy cơ mang thai từ chất xuất tinh rất thấp – nhưng không bằng không. Tinh dịch có thể nói gì về sức khỏe tổng thể của bạn? Tinh dịch thường có màu kem trắng hoặc xám nhạt. Nó thường có mùi amoniac hoặc tẩy nhẹ, do pH kiềm.

Tuy nhiên, màu sắc, độ đặc và mùi của nó có thể thay đổi giữa các cá nhân và thậm chí trong các ngày khác nhau đối với cùng một người. Nếu tinh dịch có mùi khó chịu, có thể đó là dấu hiệu của nhiễm trùng và nên được kiểm tra bởi bác sĩ.

Tránh thai và vô sinh: Cắt ống dẫn tinh là một hình thức tránh thai nam. Điều này liên quan đến việc cắt hai ống dẫn tinh – ống dẫn tinh từ tinh hoàn đến niệu đạo. Sau khi cắt ống dẫn tinh, xuất tinh sẽ sản xuất một chút ít tinh dịch hơn và sẽ không chứa tinh trùng.

Các thử nghiệm lâm sàng cũng đã bắt đầu cho một loại thuốc tránh thai nam tiềm năng mới ngăn chặn sản xuất tinh trùng trong tinh hoàn. Căng thẳng oxy hóa – sự mất cân bằng của quá nhiều hóa chất gây hại và không đủ chất chống oxy hóa – có tác động tiêu cực đến sức khỏe tinh trùng và mạnh mẽ góp phần gây vô sinh nam.

Tổ chức Y tế Thế giới đã công bố một loạt các giá trị cho thể tích tinh dịch và số lượng tinh trùng, nồng độ, chuyển động và cấu trúc trong số những người nam giới sinh sản. Tuy nhiên, số lượng tinh trùng thấp không phải lúc nào cũng có nghĩa là khả năng sinh sản thấp hơn.

Để giữ cho tinh trùng khỏe mạnh, nên ăn uống lành mạnh giàu chất chống oxy hóa, tập thể dục thường xuyên, duy trì cân nặng khỏe mạnh và không hút thuốc, sử dụng ma túy hoặc uống quá nhiều rượu.

Việc duy trì một lối sống lành mạnh và hiểu biết về những yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe tinh trùng là rất quan trọng đối với nam giới. Một trong những vấn đề được quan tâm hàng đầu là việc kiêng quan hệ tình dục và tác động của nó lên chất lượng tinh trùng.

Tiến sĩ – bác sĩ chuyên khoa 2 Trà Anh Duy chỉ ra rằng việc kiêng quan hệ trong một thời gian dài có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh trùng. Cụ thể, kiêng quan hệ từ 2-5 ngày có thể tăng mật độ tinh trùng. Tuy nhiên, nếu kéo dài thời gian kiêng quan hệ quá 7 ngày, mặc dù mật độ tinh trùng tiếp tục tăng, nhưng độ di động và chất lượng tinh trùng lại suy giảm.

Ngược lại, kiêng quan hệ quá lâu có thể dẫn đến những tác động tiêu cực đến chất lượng tinh trùng do stress oxy hóa và tổn thương ADN. Theo nghiên cứu, thời gian kiêng xuất tinh quá dài (hơn 10 ngày) có thể làm tăng nguy cơ tổn thương ADN tinh trùng do quá trình oxy hóa trong mào tinh hoàn.

Để tối ưu hóa sức khỏe tinh trùng, các chuyên gia khuyến nghị tần suất quan hệ hoặc xuất tinh khoảng 2-3 ngày/lần. Việc xuất tinh đều đặn mang lại nhiều lợi ích, bao gồm loại bỏ tinh trùng cũ, tạo không gian cho tinh trùng mới khỏe mạnh hơn, giảm stress oxy hóa, hạn chế tổn thương ADN tinh trùng, và duy trì môi trường sinh dục ổn định, giảm nguy cơ viêm nhiễm.

Ngoài thời gian kiêng quan hệ, nhiều yếu tố khác cũng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tinh trùng. Chế độ dinh dưỡng hợp lý, hạn chế rượu bia và thuốc lá, tập thể dục vừa phải, tránh nhiệt độ cao và căng thẳng kéo dài là những yếu tố quan trọng.

Các phương pháp kiểm soát căng thẳng như thiền định, yoga, và giấc ngủ đủ giấc có thể giúp cải thiện khả năng sinh sản. Tần suất xuất tinh lý tưởng để duy trì sức khỏe tinh trùng là khoảng 2-3 ngày/lần. Bên cạnh đó, chế độ dinh dưỡng hợp lý, lối sống lành mạnh và kiểm soát căng thẳng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe sinh sản của nam giới.

Nam giới nên tìm đến bác sĩ chuyên khoa nam học nếu gặp các dấu hiệu bất thường như xuất tinh không đều hoặc gặp khó khăn trong việc xuất tinh, chất lượng tinh dịch có dấu hiệu bất thường, khả năng sinh sản giảm sau hơn 12 tháng quan hệ đều đặn mà không có thai, hoặc có tiền sử mắc các bệnh lý liên quan đến tuyến sinh dục.

Các xét nghiệm tinh dịch đồ có thể giúp đánh giá số lượng, mật độ, độ di động và hình dạng của tinh trùng, từ đó có thể phát hiện các vấn đề liên quan đến sức khỏe tinh trùng và đưa ra các biện pháp can thiệp phù hợp. Vì vậy, việc thăm khám và tư vấn từ bác sĩ chuyên khoa là rất cần thiết để bảo vệ và cải thiện sức khỏe sinh sản của nam giới.