Ở các xã vùng cao như Bao La, Tân Pheo, Đà Bắc, những lớp học đặc biệt được tổ chức sau mỗi mùa gặt, thu hút sự tham gia của hàng chục phụ nữ dân tộc Mường, Dao, Thái. Họ ngồi bên nhau, chăm chú nghe giảng về từng nét chữ đầu tiên. Đây là những lớp “giáo dục tiếp tục sau khi biết chữ”, một phần trong nỗ lực xóa mù chữ và nâng cao năng lực học tập cộng đồng do Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Hòa Bình phối hợp tổ chức.

Từ năm 2020 đến nay, đã có 6 lớp như vậy được mở, với 125 học viên, 100% là nữ và là người dân tộc thiểu số. Họ đến lớp không vì điểm số, không vì bằng cấp mà vì một điều giản dị: Biết đọc tên mình, biết viết đơn xin vay vốn, hiểu những dòng chữ in trên bao thuốc trừ sâu hay đơn khám bệnh.

Ở cái tuổi ngũ tuần, bà Hà Thị Nhung, người dân tộc Thái ở xã Bao La, đã bắt đầu một hành trình mới – học chữ. Trước kia, mỗi lần đi trạm y tế hay nhận hỗ trợ, bà đều phải nhờ người khác điền giúp giấy tờ. Có khi, cán bộ bảo ký tên, bà chỉ biết cười trừ, đưa ngón tay ra lăn dấu. “Tôi xấu hổ lắm. Đến tên mình cũng không viết nổi”, bà Nhung chia sẻ.

Cơ hội đến khi Trung tâm học tập cộng đồng xã Bao La mở lớp học sau biết chữ vào buổi tối, tranh thủ khi người dân đã thu hoạch xong mùa vụ. Lớp học nhỏ, chỉ có một chiếc bàn gỗ dài và những cuốn vở đã ngả màu theo tay học viên. Nhưng với bà Nhung, đó là thế giới khác – nơi bà bắt đầu nhận diện lại chính mình qua từng con chữ.

Tính đến nay, các xã khu vực Hòa Bình cũ đạt tỷ lệ nữ biết chữ là 99,81%, trong đó nữ dân tộc thiểu số và miền núi đạt 99,64% – vượt xa mục tiêu 93% được đặt ra trong Chiến lược quốc gia về bình đẳng giới giai đoạn 2021-2030. Đây không chỉ là một thành tích trong lĩnh vực giáo dục mà còn là kết quả của quá trình kiên trì xóa mù chữ, giáo dục tiếp tục sau biết chữ và xây dựng mô hình học tập cộng đồng bền vững.

Tuy nhiên, biết chữ không đơn thuần là đích đến mà là điểm khởi đầu cho một hành trình dài hơi – hành trình trao quyền, xây dựng năng lực tự chủ cho người phụ nữ. “Khi người phụ nữ biết đọc, biết viết, họ có thể tiếp cận thông tin, hiểu quyền lợi, chủ động trong kinh tế gia đình và chăm sóc con cái. Quan trọng hơn, họ trở thành người truyền cảm hứng học tập trong bản làng, nơi mà việc cầm bút, đi học với phụ nữ từng là điều xa lạ, thậm chí bị cho là ‘không cần thiết'”, ông Trần Văn An – Trưởng Phòng Giáo dục thường xuyên, Sở Giáo dục và Đào tạo chia sẻ.

Dù kết quả đạt được rất đáng ghi nhận, nhưng thực tế ở các xã vùng cao vẫn đặt ra không ít thách thức. Ở một số địa bàn đặc biệt khó khăn, việc duy trì kết quả sau xóa mù chữ chưa thật sự ổn định. Nhiều phụ nữ lớn tuổi quanh năm bám nương, ít có điều kiện tiếp cận thông tin vẫn đang đối mặt nguy cơ tái mù.

Những bước đi căn cơ đang dần được triển khai để đảm bảo “biết chữ” không chỉ là thành tích mà phải là nền móng cho sự phát triển. Từ năm 2025, Trường Cao đẳng Sư phạm Hòa Bình được giao nhiệm vụ đưa các nội dung về giới, bình đẳng giới và sức khỏe sinh sản vào chương trình đào tạo giáo viên. Cùng với đó, các trung tâm học tập cộng đồng ở cơ sở cũng đang được mở rộng vai trò. Từ chỗ chỉ dạy chữ sang hướng dẫn kỹ năng sản xuất, sử dụng công nghệ số, khởi nghiệp tại chỗ…

Đây là bước đi cho thấy chương trình xoá mù, nâng cao năng lực cộng đồng không chỉ truyền đạt con chữ, mà còn giúp thay đổi tư duy, cách nghĩ, cách làm của đồng bào dân tộc thiểu số. Từ một chương trình xóa mù chữ ban đầu, các địa phương đang chuyển mình từng bước để làm cho “học tập suốt đời” trở thành hiện thực ở cả những bản làng xa nhất. Và ở đó, mỗi người phụ nữ biết chữ, dù chỉ một câu, một dòng, cũng đang viết nên phần tương lai tươi sáng hơn của chính mình.

Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Quảng Ngãi đã phát triển một chương trình xóa mù chữ sáng tạo bằng cách số hóa nội dung giảng dạy, giúp người dân dễ dàng tiếp cận kiến thức. Chương trình này được triển khai thông qua tổ biên soạn “Bình dân học vụ”, bao gồm 10 thành viên có nhiệm vụ biên soạn hàng trăm bài giảng ngắn phù hợp với chương trình giáo dục xóa mù chữ từ lớp 1 trở đi.

Mỗi bài học trong chương trình này kéo dài khoảng 5 phút, được thiết kế với hình ảnh và âm thanh minh họa sinh động, bám sát chương trình xóa mù chữ theo từng lớp học. Thông qua công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), tổ biên soạn đã tạo ra các video bài giảng và đăng tải lên kênh YouTube “Bình dân học vụ”. Hơn 100 video đã được hoàn thiện và đang được tiếp tục đăng tải để phục vụ người học.

Song song với mục tiêu xóa mù chữ, nhóm biên soạn còn phát triển khoảng 40 bài giảng về kỹ năng số cơ bản. Những kỹ năng này không chỉ giúp người dân xóa mù chữ mà còn trang bị cho họ các kiến thức cần thiết để hội nhập vào cuộc sống hàng ngày trong thời đại số.

Một số trường học tại Quảng Ngãi đã áp dụng chương trình này và ghi nhận kết quả tích cực. Bà Đỗ Thị Kim Tuyến, Hiệu trưởng Trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học Ngọc Tem, cho biết trường đang tổ chức 2 lớp xóa mù chữ cho người dân trên địa bàn. Các học viên không chỉ học tập trên lớp mà còn có thể sử dụng điện thoại di động để truy cập vào kênh “Bình dân học vụ” trên YouTube nhằm ôn luyện bài tập.

Theo bà Huỳnh Thị Thu Vân, Trưởng phòng Mầm non – Tiểu học, Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Quảng Ngãi, việc số hóa và đưa các bài giảng lên không gian mạng là rất thiết thực trong thời đại hiện nay. Do đa phần người dân đã sở hữu điện thoại thông minh và có thể dễ dàng truy cập internet, việc học tập trở nên linh hoạt hơn.

Tuy nhiên, các video bài giảng này không thể thay thế hoàn toàn việc dạy học trực tiếp. Những tiết học trên lớp với giáo viên vẫn là yếu tố cốt lõi trong quá trình giáo dục. Các video chỉ đóng vai trò hỗ trợ, bổ sung sau giờ học chính, giúp học viên có thêm công cụ để ôn tập tại nhà.